Жерді тиімді пайдалану

Жерді тиімді пайдалану.

Елбасыағымдағыжылғы “Жа­ңаонжылдық – жаңаэконо­ми­калықөрлеу – Қазақстанныңжаңамүмкіндіктері” аттыҚа­зақ­станхалқынаЖолдауында, алдағыонжылдықтаелдамуынабағыт­талғанжаңаміндеттердіайқындапберді. Ондаелэкономикасыныңдамуыменоныңбәсекелестіккеқабілеттілігінарттырудағынегізгітабыскілті – ұлттықэкономи­каныәртараптандыруғабасаназарау­дарылды. Жолдаудаәртараптан­ды­рудыңбастыбірсегментіре­тін­деагроөнеркәсіптіккешендіда­мы­тудыңнегізгіүшбағытыатапкөр­сетілді, яғнионыңбіріншісі – 2014 жылғааталғансаладаөнім­ді­ліктікемдегендеекіесеарт­ты­ру, екіншісі – елдіңазық-түлікқау­іпсіздігінқамтамасызету, үшіншісі – экспорттықәлеуеттііскеасыру.

Аталмышміндеттердііскеасы­рудағыаграрлық-индустрия­лықәртараптандыруарқылыау­ылшаруашылықшикізатынқайтаөңдеудішұғыларттыру, жаңақұ­рал-жабдықтарменжаңатехно­ло­гиялардыенгізу, ауылшаруашы­лы­ғындазаманталабынасәйкес, са­палыөнімөндіругежаңакөз­қарастықалыптастыру, соныменқатарәлемдіктәжірибенікеңіненпайдалану – бүгіндеелімізөзді­гіненшешеалатыністер. Бұлрет­те, әрине, ауылшаруашылығынданегізгіөндірісқұралыболыпса­налатынжерресурстарынтиімдіпай­далану, аталғанміндеттердііскеасырудаасамаңыздырөлатқаратыныбелгілі. Ашық нарықтық экономика жағдайында және әлемдік азық-түлік рыногында орын алып отыр­ған үлкен бәсекелестікте ау­ыл шаруашылығы өндірісінде же­тіс­тіктерге жету үшін де жерді ти­ім­ді пайдалану басты шарт болып та­былады. Қазіргікездерес­пуб­ликамыздағыауылшаруашылығымақсатындапайдаланылатынжерлердіңжалпыкөлемі 91, 7 млн. га, оныңішіндеегістікжерлер – 22,5 млн. га. Бұлретте, егістікжерлердің 70 пайызыҚос­танай, Ақмола, СолтүстікҚа­зақ­станжәнеПавлодароблыс­та­рындашоғырланған. Соныменқа­тар, республикабойынша 2,1 млн. гасуармалыжербар, оныңішінде 1,4 млн. гектарыегістікжержәнеолнегізінен (80%) Ал­ма­ты, ОңтүстікҚазақстан, Жам­был, ҚызылордажәнеШығысҚ­а­зақ­станоблыстарындаорналасқан.Дегенмен, Ауылшаруашы­лығыминистрлігініңСуресурс­тарыкомитетініңмәліметтерінесәйкес, 2008 жылысуармалыжер­лердің 37%-ыпайдаланылмаған. Он­ыңбастысебептері, көпжыл­дар­данберісуаружүйелерініңтех­ни­калықтөменжабдықталуы, сутар­туменсубөлужүйелерініңес­кі­руіжәнеалаптардыңқайтасор­лануытопырақсапасыннашар­латып, аталғанжерлердітиімдіпайдалануғакеріәсерінтигізуде.

Елімізде, ТМДелдеріменбас­қадашетмемлекеттердіңзаң­на­маларынасәйкес, ауылшаруа­шы­лығыжерлерінтиімдіпайдалануқатыстымәселелернегізіненекібағыттажүргізіледі.

Біріншісі, мемлекеттарапынанжердітиімдіпайдалануғақатыстыжүргізілетініс-қимылдар. Олардымақсатынақарайүшбөліккебө­лугеболады. Олардыңалғашқысыжердітиімдіпайдалануғабайла­ныс­тызаңнамалардыжетілдіру. ҚолданыстағыЖеркодексінесәйкес (92-бап), екіжылпайда­лан­бағанжеручаскелері, жердібақылауинспекцияларытарпы­нанжазбашаескертуберілгенсоң, жеручаскесітағыдабіржылпайдаланылмағанжағдайда, соттәртібіндежеручаскесіоныңиесіненмәжбүрлепалынады. Алауылшаруашылықжерлеріолардыпайдаланудажерқұнарлылығыныңедәуіртөмендеуінесоғатынболса (93-бап), жеринспекциясының, талапарызберуденүшайбұрын, заңбұзылуынжоютуралыжазбашаескертуденкейінғанажәнеосымер­зімдежериесізаңдардыңбұ­зы­луынжоймағанжағдайдасоттәр­тібіменжеручаскесімәжбүрлепалынуымүмкін.

Жердіпайдаланбауынабайла­ныстыжеручаскесіналумеханизміөтекүрделіжәнесотпроцедурасынқоспағанныңөзінде, жердіпайда­ланбаумерзіміүшжылғадейінсо­зылады. Бұданбасқажерқұнар­лылығыныңтөмендеуінебайланыс­тыолардыалыпқоютетігіжерқұ­нарлылығыныңтөмендеуініңкөр­сеткіштерізаңнамаларменбел­гіленбеуінебайланыстыбүгінгікүніаталғанзаңбұзушылықбойыншашарақолданумүмкінемес. Осысе­бепті, агенттіктарапынанЖерко­дек­сінетиістіұсыныстарәзірленіп, қа­зіргікездеоларПарламентМәжілісініңқарауынаенгізілді. Бұлретте, жердіпайдаланбағаныүшінолардыалыпқоютетігінжетілдіружәнеауылшаруашылықжерлерініңұзақмерзімгеайналымнаншығыпқалуыныңалдыналумақсатында, кодекстебелгіленгенекіжылпай­даланбаумерзімі 5 жылкезеңдегіекіжылпайдаланбағанмерзімнентұратынболады.Соныменқатар, жерқұнарлы­лығынтөмендетугебайланыстыкөрсеткіштерҮкіметбекітетінжердітиімдіпайдаланудыңтәртібіқұрамындабелгіленетінболады. ЖерқұнарлылығыкөрсеткіштерінанықтаужәнеоларғамониторингжүргізумақсатындаАуылшаруа­шы­лығыминистрлігініңқұрамындабо­лыпкелген “Республикалықагро­химияқызметініңғылымиме­тодикалықорталығы” мемлекеттікмекемесіҮкіметқаулысыменЖерресурстарынбасқаруагенттігіқұрамынаберілді.

Келесішара– ауылшаруашы­лы­ғынасубсидияларберудіжүйе­лендіру. Аталғанмәселебойыншамемлекетсаясатыныңмәні, олауылшаруашылықсубъектілерінеберілетінсубсидиялардыозықтех­но­логияларменсапалыауылша­руа­шылықөнімдерінөндіретінжә­нежерресурстарынтиімдіпай­дала­натынсубъектілергебасымдылықретіндеберудіжүйелендіруболыптабылады.Соңғысы – жерпайдалануменқорғаудымемлекеттікбақылау. Мем­лекеттіңбастыәкімшілікфунк­цияларынажататынмем­ле­кет­тікбақылаудыңнегізгімақсатыжерпайдаланудазаңдылықтардыңсақ­та­луынбақылауболыптабыла­ды. Атал­ғанфункцияныагенттіктіңөңір­аралықжеринспекцияларыатқарады. Былтырғыжылдыңқо­ры­тындысыбойынша, агенттіктіңжеринспек­цияларыкөлемі 1,3 млн. гажерде 9 мыңнанасапайда­ла­ныл­майтынжеручаскелерінанық­тады. Соныменқатар, көлемі 2,04 млн. габолатын 3,4 мыңжеручас­келеріиесізучаскелерретіндеесепкеқойылды.Бұданбасқа, ауылшаруа­шы­лығымақсатындағыжерлергеқа­тыстыинспекциякөлемі 1,6 млн. гажерде 1,6 мыңтексерісжүргізіп, жалпыкөлемі 416,3 мыңгажерде 894 жерзаңнамасынормаларыныңбұзылуынанықтады. Тексеріснәтижелерібойынша 894 субъектіжауапкершіліккетартылды (ау­ыл­шаруашылығынабелгіленгенжер­лер­дітиімсізпайдаланунемесемүл­депайдаланбағаныүшін) оларғажалпысомасы 17,9 млн. теңгеайыппұлсалындыжәне 119 жағ­дайдаескертутүріндеәкімшілікша­р­аларқолданылды. Көлемі 41,1 мыңгаболатын 9 жеручаскелерібойыншасоторгандарынаталап-арыздардайындалды. Аграрлықсек­тордыңиелікетушісубъек­тілеріненысаналыбелгіленгенауданы 583,3 мыңгажерлердіпайдалануқажеттілігітуралы 5,1 мыңескертухаттаржіберілді. Ауылшаруашылығымақсатындапайда­ланылатын 480,2 мыңгажерлержерпайдаланушылардыңиелігіненшығарылып, мемлекеттікменшіккеқайтарылды.Жерлердітиімдіпайдаланубой­ыншамемлекеттарапынанжүр­гізілетініс-шаралардыңкелесібірбағыты, олжериелерініңөздерібастамашыболатыніс-қимылдар.Еліміздіңзаманталабынасайнарықтықэкономикағакөшуінебайланысты, республикамыздағыауылшаруашылықмақсаттағыжерлерінегізіненмемлекеттікемессубъектілердіңиелігінекөшкеніаян. Осысебепті, ауылшаруа­шы­лықжерлерінің 98 пайызынана­с­та­мы 207 мыңшаруақожалықтарыжәне 7,1 мыңшаруашылықсерік­тес­тіктер, акционерлікқоғамдарменауылшаруашылықкоопера­тив­­терініңиелігінде. Сондықтанда, өзиеліктеріндегіжерлердітиімдіпай­далануменолардықорғауаталғансубъектілердіңбастымүддесіменміндеті.

Ауылшаруашылық жерлерін тиімді пайдалануда шаруашылық­тардың жер көлемі, ауылшаруа­шы­л­ық мәшинелерін пайдалану тиімділігі мен ауыл шаруашылығын өнеркәсіптік жүйеге бейімдеуге және де жаңа технологияларды енгізуге айтарлықтай әсерін тигізеді деп атауға болады.Қазіргі кезде, солтүстік өңірлер­де шаруа қожалықтарының орташа жер көлемі 400 гектардан 720 гек­тарға дейін, ал оңтүстік өңірлерде 20-дан 162 гектарға дейін құрап отыр. Солсебепті, шаруақожалық­тарыжерлерінбіріктіруарқылыолардыірілендіру, соларқылыөн­дірістітиімдіжүргізудіңтәсілдеріндамыту, өзектімәселелердіңбіріболыпотыр. Заңнамаларғасәйкес, мұндайбастамажерпайда­лау­шылардыңеркіменжүргізіледі. Мемлекеттарапынанолардыын­та­ландырудаэкономикалықтетіктер, яғнисубсидиялардыберудіжүйе­лендіруарқылы, шаруашылық­тар­дыірілендіругежәнеозықтехно­логиялардыпайдалануғаекпінберуқолданылады.

Бұданбасқа, ауылшарушылығыжерлерінтиімдіпайдалануарқылы, осысаладаеңбекөнімділігінарт­тырудыңауылшаруашылығысубъек­тілерінетиесілікелесібірбағыт – жердіпайдаланудыңғылы­минегізделгенжергеорналастыружобаларынжасау. Жоба аясында жерді сапасы мен мақсатына орай орналастыру шаралары, ауыспалы егістерді қолдануды ұйымдастыру, жерді жел және су эрозиясынан қорғауға және топырақ құнар­лылығын арттыруға негізделген жер­ді өңдеудің технологиялық кар­таларын жасау, рынок сұранысына орай, жергілікті жерге бейімделген ауылшаруашылық дақылдарының құрамын анықтау, тағы да басқа осы айтылған мәселеге қатысты кешенді жұмыстарды жүргізу. Осы себепті бұл шараларды жүргізу жер иелерінің олардың мүдделерімен қатар осы саладағы мемлекет саясатымен ұштасатын іс-шаралар десек қателеспейміз.

Қорытынды

Қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру, соның нәтижесінде халықтың тұрмысын, әл – ауқатын жақсарту өндірістің еңбек, материалдық және табиғи қорларын тиімді пайдаланумен тікелей байланысты. Қазіргі кезде және болашақта өндіріс қорларының барлық түрін кешенді, үнемді пайдалану мәселесін шешкенде ғана экономиканың даму қарқынын арттыруға болады.

Бұл мәселенің шешімі ең алдымен табиғаттың қалыпты жадайын сақтап, оның ресурстарын тиімды пайдаланумен тығыз байланысты. Өйткені табиғат өндіріс қорының көзі, әрі өндірісті орналастыру ортасы ретінде өндірістің барлық саласына қатысты. Өндірістің даму қарқыны артқан сайын табиғат байлығын пайдалану мөлшері де өсіп келеді. Соған байланысты әсіресе қалпына келмейтін табиғат байлығының тиімді қорының азаюы немесе сапасының төмендеуі қоғамның өндіріске жұмсалатын шығынының артуына кері әсер етуде. Өндірісте қолданылатын табиғат қоры сапасының төмендеуінен туындайтын өндіріс тиімділігіне кері әсерді ғылыми – техникалық жетістіктер нәтижесі де жоя алмай тұр. Екінші жағынан, өндірістің кері әсеріне табиғи ортаны қорғау ісі де күрделене түсті. Сондықтан да табиғат байлығын кешенді, үнемді пайдалану кезек күттірмей шешімін табуға тиіс мәселеге айналып отыр. Оған табиғаттың және қоғамның даму заңдылықтары негізінде, олардың үйлесімділігін арттыру арқылы ғана қол жеткізуге болады.

Табиғатты тиімді пайдалануда экономика ғылымының маңызы зор. Табиғатты қорғау, тиімді пайдалануды басқару, жоспарлау, оған экономикалық ынталандыру, табиғат байлығын игеруге, табиғи ортаны қорғауға жұмсалған шығындардың тиімділігін анықтау, қоғамдық қажеттілікті қамтамасыз етудің тиімді жақтарын белгілеу, т.с.с. экономика ғылымының тікелей атқаратын қызметі.

Табиғат байлығын пайдалану, табиғи ортаны қорғау білікті инженер, экономист мамандар даярлаумен де тікелей байланысты. Өйткені қазіргі өндіріс басшыларымен ұйымдастырушылары өндіріс қорларын игеру экономикасын оның ішінде табиғат байлығын пайдалану, табиғи ортаның қорғау мәселесін терң меңгеруге, қоғамға қажетті өндіріс қорларын ұйымдастыра білуге қабілетті болуға тиіс.

Бұл еңбекте табиғат байлығын пайдаланудың, табиғи ортаны қорғаудың қазіргі жағдайы; ғылыми – техникалық жетістіктер деңгейі, олардың табиғатты пайдалануға әсері; табиғат байлығын экономикалық бағалау әдістері; табиғат байлығын пайдалану, табиғи ортаны қорғау тиімділігін анықтау; оған экономикалық ынталандыру, басқару, ұйымдастыру әдістері қарастырылады. Сондай – ақ студенттер мен табиғат байлығын пайдаланушы өндіріс мамандарының табиғат байлығын пайдалану мен табиғи ортаны қорғау экономикасын үйренуіне көмектеседі.

Қолданылған әдебиеттер

1. Әкімбеков С., Баймұхаметова А.С., Жанайдаров А.У. “ Экономикалық теория ” /Астана 2002ж.-464 бет

2. Есекин Б. Прогресс Казахстана в достижении целей Повестки дня XXI века //Экология и устойчивое развитие.-2001 г

3. Қожаниязов Т.Қ., Қожаниязова Ж.Т. “ Қазіргі экономика ”

/Тараз, 2001 ж.

4. Мәмбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. “ Табиғат қорғау ”

/Алматы 1990 ж.-412 бет

5. Мұқауұлы С., Үпішев Е. “ Табиғат пайдалану экономикасы ”

/Алматы 1999 ж.-270 бет